AİLELERE BAĞIMLILIĞA YÖNELİK FARKINDALIK EĞİTİMLERİ

Yrd. Doc. Dr. Onur Noyan, Uzm. Klinik Psikolog Saadet Merih Çengel

Bağımlılık ani gelişen bir hastalık değildir. Yavaş yavaş sinsi bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Aileler bu süreci farkına vardığında iş işten geçmiştir. Bazen davranış değişikliklerinden, arkadaş çevresinin değişmesinden, medyadan gördüklerinden etkilenirler. Bazen bu değişimleri önemserler, bazen bu değişimleri çocuklarına konduramazlar, bazende nasıl konuşacaklarını bilemezler. Çocuklarının madde kullanıp kullanmadıklarını anlamak esas sorun teşkil etektedir. Ergenler kendi kimliklerini oluşturmak, bağımsız bireyler olmak için pek çok farklı davranışlar sergilerler. Bu davranışlar ebeveynlerden bağımsız olmak yanında ergenlerin aynı zamanda özerk bir birey olduklarını göstermek için yaptıkları davranışlardır. Uyuşturucu madde kullanımı genellikle ergenin bağımsızlığının simgesidir. İlk madde denemesi genellikle ‘merak’ olarak tanımlanmaktadır. Hiçbir ergen bağımlı olabileceğini düşünerek madde kullanmamaktadır. Davranışsal değişiklikler, maddeye özel belirtiler ve bedensel belirtiler, okul başarısı, kişilik değişimleri, iletişimde bozulmalar gibi öncü değişiklikler ergenlere karşı dikkatli olunması gereken noktalardır. Değişimleri takip sürecini ergene hissettirmeden yapmak sağlıklı olacaktır. Ne kadar erken tanınırsa ve sağlıklı müdahale edilirse o kadar iyi olacaktır.

Ailelere yönelik eğitimlerdeki hedefimiz ailelere bağımlılık hakkında bilgilendirme yapmak, madde kullanımını tanımak, sağlıklı iletişim kurmak ve müdahale yapmak üzerine olacaktır.

AİLELERE BAĞIMLILIĞA YÖNELİK FARKINDALIK EĞİTİMLERİ

Yrd. Doc. Dr. Onur Noyan, Uzm. Klinik Psikolog Saadet Merih Çengel

Bağımlılık ani gelişen bir hastalık değildir. Yavaş yavaş sinsi bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Aileler bu süreci farkına vardığında iş işten geçmiştir. Bazen davranış değişikliklerinden, arkadaş çevresinin değişmesinden, medyadan gördüklerinden etkilenirler. Bazen bu değişimleri önemserler, bazen bu değişimleri çocuklarına konduramazlar, bazende nasıl konuşacaklarını bilemezler. Çocuklarının madde kullanıp kullanmadıklarını anlamak esas sorun teşkil etmektedir. Ergenler kendi kimliklerini oluşturmak, bağımsız bireyler olmak için pek çok farklı davranışlar sergilerler. Bu davranışlar ebeveynlerden bağımsız olmak yanında ergenlerin aynı zamanda özerk bir birey olduklarını göstermek için yaptıkları davranışlardır. Uyuşturucu madde kullanımı genellikle ergenin bağımsızlığının simgesidir. İlk madde denemesi genellikle ‘merak’ olarak tanımlanmaktadır. Hiçbir ergen bağımlı olabileceğini düşünerek madde kullanmamaktadır. Davranışsal değişiklikler, maddeye özel belirtiler ve bedensel belirtiler, okul başarısı, kişilik değişimleri, iletişimde bozulmalar gibi öncü değişiklikler ergenlere karşı dikkatli olunması gereken noktalardır. Değişimleri takip sürecini ergene hissettirmeden yapmak sağlıklı olacaktır. Ne kadar erken tanınırsa ve sağlıklı müdahale edilirse o kadar iyi olacaktır.

Ailelere yönelik eğitimlerdeki hedefimiz ailelere bağımlılık hakkında bilgilendirme yapmak, madde kullanımını tanımak, sağlıklı iletişim kurmak ve müdahale yapmak üzerine olacaktır.

ERGENLERDE TEMEL BECERİ VE FARKINDALIK EĞİTİMİ

Yrd. Doc. Dr. Onur Noyan,  Yrd. Doc. Dr. Asil  Özdoğru

Ergenler kendi kimliklerini oluşturmak, bağımsız bireyler olmak için pek çok farklı davranışlar sergilerler. Bu davranışlar ebeveynlerden bağımsız olmak yanında ergenlerin aynı zamanda özerk bir birey olduklarını göstermek için yaptıkları davranışlardır. Uyuşturucu madde kullanımı genellikle ergenin bağımsızlığının simgesidir. İlk madde denemesi genellikle ‘merak’ olarak tanımlanmaktadır. Hiçbir ergen bağımlı olabileceğini düşünerek madde kullanmamaktadır.  Ergenliğin omnipotansı ile ‘bana bir şey olmaz’ düşüncesi ergenleri riskli davranışlara gebe kılar. Ergenlerde madde deneme oranları yetişkinlere göre daha sıktır. Daha fazla risk alırlar.

Bu dönemde ergenleri bilgilendirmek bağımlılıkta birincil önleme dediğimiz uyuşturucu madde kullanımı ve bağımlılıkla mücadelenin temelidir.  Bu aşamada hedef henüz hiç madde kullanmamış ama risk taşıyan bireylere ulaşmak olmalıdır. Eğitim verilerek madde kullanımının engellenmesi hedeflenmektedir. Ergenlere yönelik eğitimlerde korkutmak sadece caydırıcı etki sağlamaktadır. Tarafsız ve basit bilgilendirme ile birlikte iletişim becerilerini arttıracak (duygu kontrolü gibi ) ve riskli durumlarda yapılması gerekenler (hayır demek gibi) hakkında eğitimler vermek bağımlılıkla mücadele konusunda fayda sağlamaktadır. Gençlerin birbirlerine yanlış bilgileri aktarmasına engel olmak için doğru, gerçekçi bilgiler korkutmadan fakat dikkat çekici bir şekilde verilmelidir. 

Hayır Demek

    Sosyal ilişkilerimizde önceliğin bireysel mutluluk olması gerekir. Bu nedenle bireysel kararlarımızı alırken kendimizi düşünerek almayı ve gerektiğinde hayır diyebilmeyi öğrenmemiz gerekir. Sosyal ortamda mutlu olabilmek için ben olabilmeyi başarmak, karar verirken kendimizi düşünebilmek ve gerektiğinde hayır diyebilme becerisi kazanmak gerekir. Öğrencilere gerektiğinde kendi isteklerini öncelik verip, başkalarını mutlu edemeyecek olsalar ve başkalarının çıkarları ile çatışsa dahi kendileri için doğru olduğunda ‘hayır’ diyebilmeyi öğretmek önemlidir. Öğrencilerin sosyal yaşamda ben olarak var olup kendi adlarına karar verebilmelerini, bazen bu konuda içsel çatışma yaşasalar dahi ‘hayır’ deyip yaşamlarına devam edebilmeleri ve bu davranış biçiminin onların sosyal hayatta mutlu olabilmeleri için temel olduğunu anlamaları için ‘Hayır Deme’ eğitimi şarttır. Çoğu zaman insanlar başkalarını memnun etmek adına istemedikleri halde ‘Evet’ derler. Başkalarının mutluluğunu düşünmek, bulunduğumuz ortamda kabul görmek, ya da güç kazanmak için yapılan bu davranış, aslında bizi mutsuz etmektedir. Bazen insanlar kendileri için zararlı gördükleri ve yapmak istemedikleri davranışları arkadaşlarının baskısı altında, onları gücendirmemek ve kaybetmemek için ‘Evet,” demek zorunluluğunu altında hissedebilmektedirler. Aslında gerçek dostlar insanı zarara sokacak işleri teklif etmez ve bireysel sınırlarımızı zorlamazlar. Yapılan tekliflerin zarar getireceği düşünüldüğü durumlarda, arkadaşlığı kaybetmeyi dahi göze alarak, ‘Hayır!” diyebilmek önemlidir.

Duyguların kontrolü ve düzenlenmesi

 Günlük hayatımızdaki davranışlarımız, düşünce ve duygularımızdan etkilenir. Bu yüzden uyumlu ve olumlu davranışların ortaya konabilmesinde duyguların kontrolü önemlidir. Hayatının her döneminde ve alanında duygularını kontrol edebilen kişiler daha olumlu deneyimler ve ilişkiler yaşayabilirler. Duygu kontrolü kişinin riskli davranışlarını engelleyerek ve başarı ve mutluluğa ulaşmasına yardımcı olur. Kızgınlık, korku, kaygı ve üzüntü gibi olumsuz duyguların kontrol edilebilmesi bireyi ve ilişkilerini bu duyguların yıkıcı etkilerinden korur. Olumlu duygular için de geçerli olan duygu kontrolü hazzın ertelenebilmesi durumunda olduğu gibi kişiye olumlu sonuçlar getirebilir. Duygularını iyi yöneten ve düzenleyen bireyler duyguların yaşanması ve ifadesinde doğru zamanlama, yönlendirme ve seviyelendirme yapabilirler. Duygu kontrolü mizaç ve kişiliğin bir parçası olduğu kadar da öğrenilebilir bir beceridir. Gençlere ve ebeveynlere yönelik bu konudaki eğitimler faydalı kazanımlar sağlayabilir.

MADDE BAĞIMLILIĞI KONUSUNDA BİLİNMESİ GEREKEN HER ŞEY

Prof. Dr. Tayfun Uzbay

Madde Bağımlılığı İlaç niteliğine sahip bir maddenin beyni etkilemesinden kaynaklanan, maddenin keyif verici etkilerini duyumsamak veya yokluğundan kaynaklanan huzursuzluktan  sakınmak için, devamlı veya periyodik olarak madde alma arzusu ve bazı davranış bozukluklarıyla karakterize bir beyin hastalığıdır.

Aşağıda sıralanan belirtilerin tamamını veya bazılarını yineleyerek sergileyen bir kişi “madde bağımlısı” kabul edilebilir (DSM-V)

•                Maddenin keyif verici etkisini duyumsayabilmek için dozun belirgin bir şekilde arttırılması veya aynı dozun yinelenerek alınması sırasında 

• başlangıçtaki keyif verici etkinin duyumsanamaması (“tolerans” gelişmesi)

•                Maddeye karşı aşerme düzeyinde, “şiddetli özlem (crawing)”

•                Maddeyi alış sıklığının ve alınan madde miktarın abartılı ölçüde artması

•                Madde alınmadığı zaman yoksunluk krizinin ortaya çıkması ve krizin madde alımı ile birlikte  hafiflemesi veya tamamen kaybolması

•                Madde kullanımını kontrol etmeye veya tamamen bırakmaya yönelik başarısız girişimlerin olması

•                Zamanın büyük ölçüde madde bulmaya ve stoklamaya yönelik faaliyetlere  harcanması

•                Madde kullanımına bağlı olarak sosyal ve iş aktivitelerinin giderek azalması

 TOKSİK VE BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİN TEST, TANI VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (BATAMER) VE UYUŞTURUCU MADDE ANALİZLERİ

 

Prof. Dr. Tuncel Özden

Bağımlılık oluşturan ve/veya uyuşturucu sınıfına giren maddelerin tüketimi son yıllarda hızla artmış bulunmaktadır. Uyuşturucu bulundurmak veya kullanmak suçundan yargılananların ve uyuşturucu nedenli ölümlerin sayısı giderek artmaktadır. Günümüzde ilerleyen tıp sayesinde uyuşturucunun etkileri daha fazla bilinmektedir ve zararlarının boyutu daha da büyümektedir. Bu durum toksikolojik  analizlerin önemini artırmaktadır. 

Bu sunuda ülkemizin değişik bölgelerinde uyuşturucu kullanımı ile ilgili veriler adli makamların yayınlarına göre yıllara sari olarak çıkarılmış ve hangi coğrafi bölgelerimizde hangi uyuşturucuların daha fazla kullanıldığı rakamsal olarak sunulmuştur. Ayrıca, uyuşturucu kullanımı sonucunda oluşan bedensel ve beyin harabiyetleri ilgili olarak bilgiler verilmiş ve sonuçlar çeşitli örneklerle açıklanmıştır.

 EMA ve FDA genelde kullanılan  immunoassay yöntemlerindeki her bir pozitif sonucun mutlaka ileri kromatografik analizler ile doğrulanmasını istemektedir. Bu neden ile üniversitemiz bünyesinde kurulan Klinik Farmakogenetik Laboratuvarında immünoassay yöntemiyle bulunan sonuçların doğrulanması ve hatta doğrulamaya gerek duymadan gerçekleştirilmesi klinik gereklilik olarak karşımıza çıkmıştır. Bağımlılık yapan ve uyuşturucu kapsamındaki maddelerin organik sıvılarda, hızlı, ucuz ve geçerli analiz yöntemleri geliştirilmiş ve yöntemlerin tümü Avrupa İlaç Ajansı tarafından istenilen şekilde valide edilmiştir. Analizi yapılan maddeler opiyatlar, kokain, esrar grubu, amfetamin grubu, alkol ve sentetik esrardır.

 HEDEFLERİN GÜCÜ

Yrd. Doç Dr. Zülfikar ÖZKAN

  İnsanların çoğunun, günlük yaptığı iş ile hedefi arasında uyum yoktur. Bu kişiler gideceği yönü bilseler de yolu bilmezler. Bu bakımdan yine başarısız olurlar. Örneğin ses sanatçısı olmak isteyen bir kimse, zamanın çoğunu bir kahvehanede iskambil oynayarak geçiriyorsa hedefine ulaşamaz. Bu kimse ses sanatçısı olmayı ne kadar isterse istesin, tuttuğu yol onu ses sanatçısı olmaya götürmez. Çünkü bu kimsenin yaptığı iş ile yapmak istediği iş arasında farklılık vardır. Bu kişi ses sanatçısı olmaya karar vermiş olabilir, ama iradesi bu kararını uygulayacak güçte değildir.

    Hedef tespiti yaptıktan sonra yapılacak en önemli iş doğru yoldan o hedefe gitmeyi öğrenmektir. Bunu için de gidilen yolun hedefe uygun olup olmadığını zaman zaman kontrol etmek lazım. Acaba hedef tespit ettikten sonra onu gerçekleştirmek için başkalarının değer ve düşüncelerine göre mi yola çıkıyoruz? Başkaları bizim değerlerimizi bilmediğine göre onlar bize doğru yolu gösterebilirler mi? Ayrıca kendi değerlerine göre yaşamayan kimselere sahtetâr denmez mi? İnsanın kendi ayaklarının üstünde durabilmesi için, kendine ve yeteneklerine güvenmesi gerekir.

      DAVİD.J. SCHWARTZ diyor ki :“ Arzu duyduğunuz bir hedef tespit edip  o hedefe ulaşmak için  çalışmaya karar  verdiğinizde sahip olduğunuz enerji  kat kat artar.”                                                           

      Bazı insanlar da hedeflerini doğru tayin ederler, fakat korkuları yüzünden hedeflerine giden yolu  şaşırırlar. Yanlış hedeflere saparlar. Bu tür insanlar eğer değişmeye karşı açık değilseler bir türlü doğru yol bulamazlar.                                              

     Değişmeye karşı direndikleri için seçtikleri yanlış yolun körü körüne takipçisi olurlar. Bu tür direnme onları iyice çıkmaza sürükler. Sorunları çözemeyeceklerine inanarak korkularını da günden güne artırırlar. Acı çektikçe acıdan da korkarlar. Bilmezler ki tarih boyunca insanlık, bugünkü teknik ve kültürel seviyeye eğlenerek değil ter dökerek ulaşmışlardır.

    Hedef tespit edip bu yolda ilerleme süreci tıpkı görme yeteneğine benzer. Kişi hedefine ne kadar çok yaklaşırsa, görüş netliği de o kadar artar. Hedefe yaklaştıkça yalnızca hedeftekileri değil, çevresindeki ayrıntıları da net olarak görür ve ayrıntıları daha çok sevebilir. İşte o zaman amacını değiştirip o ayrıntıda olanlara yönelebilir. Bazen amaca ulaşamamak, insanı hayatını gerçek hedefine daha çok yaklaştırabilir. Bu yüzden esnek olmak lazımdır.  Bazı durumlarda, uğranılan hayal kırıklıkları aslında şekil değiştirmiş fırsatlar olabilir

    İşte o fırsatları görebilmek bilgeliğin en önemli göstergelerindendir.

    Doğru  hedef seçmesini bilen kişiler, her zaman ve  her yerde olayları kendilerine faydalı olacak hale getirirler veya faydalı olacak şekilde yorumlarlar. Her olayda bir hayır vardır. Bir kapı kapanır, bir kapı açılır. (One  door closes, another door opens.) Her olayın faydalı yanını görebilen bilgelik yolundadır. Olay üzücü olsa bile kişi, isterse, o olayın faydalı tarafını görebilir ve böylece hayatını bir gelişme serüvenine dönüştürebilir.

   Geçenlerde gece saat 3’te evimizin telefonu çaldı. Uyandım telefonu açtım. Telefondaki ses öfkeli ve küfürlü konuşuyor ve beni tehdit ediyordu. Bir anda şaşırdım. Bu adamı tanımıyordum. Telefonu kapattım. Sinirlerim çok fena bozulmuştu. Biraz şaşırmış vaziyette kaldım. Sonra bu adamın beni yanlışlıkta aradığını düşündüm. Duygularımı kontrol altına almak için bu olayın faydalı bir yönünü aramaya başladım. Aklıma akşam konuklarımız sebebi bilgisayarda düzeltemediğim kitabımın bölümü geldi. Bir süre uyumam mümkün değildi. Bu yüzden kalkıp bilgisayarın başına gittim.  Bir saat çalıştım ve bu bana büyük bir fayda sağladı. O üzücü andan bile faydalanmasın keyfini çıkarmış oldum.

     İnsan hedeflerimize göre yaşayıp yaşamadığını da kontrol edebilir. Bunu için kendimi şu soruları sormalıdır: Benim hedefim nedir? Şu anda hayatımda neler oluyor ve bu olanlar hedefime uygun mu? Ortalama bir günüm nasıl geçiyor ve bu günün nasıl geçmesini isterdim? Amacıma ulaşmak için yapmam gerekenleri yapıyor muyum? Günlük faaliyetlerimde kendimi geliştirici işler yapıyor muyum? Eğer yapmıyorsam bunu fark edip yaptığım işleri kendimi geliştirecek hale sokuyor muyum? Bu sorular kişiyi doğru zamanda doğru yerde olmaya yöneltir. Böylece onu uyarır ve fırsatların önünden geçip gitmesine izin vermezler.                             

   Hedeflerin gücünü en iyi anlatan daha önce bahsettiğimiz 1953 yılında Yale Üniversitesinde yapılan araştırmadır. Bu araştırmada öğrencilerin ancak % 3 ünün hedefleri olduğu anlaşılmıştı. 20 yıl sonra araştırmacılar aynı sınıfta olan insanlardan hayatta kalanlara ile tekrar görüştüler. Öğrencilerin hedefi olan  %3 lük bölümünün, parasal yönden diğer %97 lik bölümden çok güçlü oldukları anlaşılmıştır. Ayrıca mutluluk ve hayattan keyif alma gibi sübjektif ölçülere bakıldığında, yüksek düzeyde doyuma ulaşanlar da bu % 3 lük bölüm içinde görünüyordu.

   Hedeflerimize göre yaşayıp yaşamadığımızı anlamak için bakış açısını genişleten şu dört soruyu kendine sorup cevabını aramalıyız.

• 1.Bundan ne öğrenebilirim?
• 2. Mevcut durumun iyi tarafı nedir?
• 3. Seçeneklerim neler?
• 4. Şu an yapılacak en iyi şey ne?

ERGENLERDE TEMEL BECERİ VE FARKINDALIK EĞİTİMİ

Yrd. Doc. Dr. Nadire Gülçin Yıldız

Ergenler kendi kimliklerini oluşturmak, bağımsız bireyler olmak için pek çok farklı davranışlar sergilerler. Bu davranışlar ebeveynlerden bağımsız olmak yanında ergenlerin aynı zamanda özerk bir birey olduklarını göstermek için yaptıkları davranışlardır. Uyuşturucu madde kullanımı genellikle ergenin bağımsızlığının simgesidir. İlk madde denemesi genellikle ‘merak’ olarak tanımlanmaktadır. Hiçbir ergen bağımlı olabileceğini düşünerek madde kullanmamaktadır.  Ergenliğin omnipotansı ile ‘bana bir şey olmaz’ düşüncesi ergenleri riskli davranışlara gebe kılar. Ergenlerde madde deneme oranları yetişkinlere göre daha sıktır. Daha fazla risk alırlar.

Bu dönemde ergenleri bilgilendirmek bağımlılıkta birincil önleme dediğimiz uyuşturucu madde kullanımı ve bağımlılıkla mücadelenin temelidir.  Bu aşamada hedef henüz hiç madde kullanmamış ama risk taşıyan bireylere ulaşmak olmalıdır. Eğitim verilerek madde kullanımının engellenmesi hedeflenmektedir. Ergenlere yönelik eğitimlerde korkutmak sadece caydırıcı etki sağlamaktadır. Tarafsız ve basit bilgilendirme ile birlikte iletişim becerilerini arttıracak (duygu kontrolü gibi ) ve riskli durumlarda yapılması gerekenler (hayır demek gibi) hakkında eğitimler vermek bağımlılıkla mücadele konusunda fayda sağlamaktadır. Gençlerin birbirlerine yanlış bilgileri aktarmasına engel olmak için doğru, gerçekçi bilgiler korkutmadan fakat dikkat çekici bir şekilde verilmelidir. 

Hayır Demek

Sosyal ilişkilerimizde önceliğin bireysel mutluluk olması gerekir. Bu nedenle bireysel kararlarımızı alırken kendimizi düşünerek almayı ve gerektiğinde hayır diyebilmeyi öğrenmemiz gerekir. Sosyal ortamda mutlu olabilmek için ben olabilmeyi başarmak, karar verirken kendimizi düşünebilmek ve gerektiğinde hayır diyebilme becerisi kazanmak gerekir. Öğrencilere gerektiğinde kendi isteklerini öncelik verip, başkalarını mutlu edemeyecek olsalar ve başkalarının çıkarları ile çatışsa dahi kendileri için doğru olduğunda ‘hayır’ diyebilmeyi öğretmek önemlidir. Öğrencilerin sosyal yaşamda ben olarak var olup kendi adlarına karar verebilmelerini, bazen bu konuda içsel çatışma yaşasalar dahi ‘hayır’ deyip yaşamlarına devam edebilmeleri ve bu davranış biçiminin onların sosyal hayatta mutlu olabilmeleri için temel olduğunu anlamaları için ‘Hayır Deme’ eğitimi şarttır. Çoğu zaman insanlar başkalarını memnun etmek adına istemedikleri halde ‘Evet’ derler. Başkalarının mutluluğunu düşünmek, bulunduğumuz ortamda kabul görmek, ya da güç kazanmak için yapılan bu davranış, aslında bizi mutsuz etmektedir. Bazen insanlar kendileri için zararlı gördükleri ve yapmak istemedikleri davranışları arkadaşlarının baskısı altında, onları gücendirmemek ve kaybetmemek için ‘Evet,” demek zorunluluğunu altında hissedebilmektedirler. Aslında gerçek dostlar insanı zarara sokacak işleri teklif etmez ve bireysel sınırlarımızı zorlamazlar. Yapılan tekliflerin zarar getireceği düşünüldüğü durumlarda, arkadaşlığı kaybetmeyi dahi göze alarak, ‘Hayır!” diyebilmek önemlidir.

BAĞIMLILIĞIN NÖROBİYOLOJİSİ

Yrd. Doc. Dr. Fatma Duygu Yertutanol

Bu sunum; çok yönlü ve karmaşık bir hastalık olan bağımlılığın nörobiyolojik süreçlerini, öğrencilerin anlayabileceği şekilde basitleştirilerek özetlemeyi amaçlamaktadır.

Bağımlılıkla ilişkili bozukluklar kabaca “madde ile ilişkili bağımlılıklar” ve “davranışsal bağımlılıklar” olarak ikiye ayrılabilir. Madde ile ilişkili bağımlılık dediğimizde buna alkol, tütün, uyuşturucu madde ve çeşitli ilaç bağımlılıkları girmektedir. Bütün bu bağımlılık türleri psikiyatrik bozuklukların sınıflandırıldığı DSM-5 tanı sisteminde yer alırken davranışsal bağımlılık olarak sadece kumar oynama bozukluğuna yer verilmiştir. Oysa uzun yıllardır internet bağımlılığı, yeme bağımlılığı, seks bağımlılığı gibi terimler akademik ve akademik olmayan çevreler tarafından kullanılmaktadır. Bahsedilen durumlar; klinik açıdan tam olarak ortaya konulmamış olmaları ve/veya literatürde yeterince çalışmanın bulunmuyor olması gibi nedenlerle madde ile ilişkili bağımlılıklarda olduğu gibi bir sınıflandırmanın içinde bulunmamaktadır. DSM-5 davranışsal bağımlılıklara dahil edilme potansiyeli olan sadece tek bir durumdan (internet oyun oynama bozukluğu) bahsetmiş olup, bu ve bunun gibi davranışsal bağımlılıkların gelecekte sınıflandırma sistemlerine girebileceklerine dair bir ipucu vermiştir.

Bağımlılık tanısı koymada kullanılan ölçütlere baktığımızda kişilerin bırakmak isteyip bırakamamaları, madde alımına karşı yoğun bir istek duymaları, sosyal-iş-aile hayatlarındaki bozulmalara rağmen madde kullanımına devam etmelerine vurgu yaptıklarını görmekteyiz. Bu da bağımlılığın nörobiyolojik sürecinde, daha ilkel olan limbik sistem yapıları ile daha gelişmiş olan korteks (özellikle de prefrontal korteks) arasındaki çatışmaya işaret etmektedir. Beyinde dopaminerjik nörotransmisyonla çalışan ventral tegmental alan ve nukleus akumbens arası bağlantılar, bağımlı olmayan kişilerde doğal ödüllendiriciler (keyif veren her türlü doğal aktivite) tarafından aktive edildiğinde haz duygusunu yaşamaya neden olmaktadır. Bu duygunun hissedilmesinde aracı nörotransmitter dopamindir. Madde gibi doğal olmayan ödüllendiriciler ise doğal ödüllendiricilere kıyasla daha fazla dopamin alınmasını tetikleyerek kişilerin dopamin eşiğini değiştirmekte ve böylece doğal ödüllendiricilerden alınan haz duygusu azalmaktadır. Bunun sonunda kişiler haz duygusu almak için madde kullanımına devam etmektedir. Diğer yandan ergenlikten itibaren gelişmesini hızlandırarak olgunlaşan ve karar verme süreçlerimizde önemli rolü olan prefrontal korteksin, ödül merkezi üzerine olan inhibe edici işlevi azalmakta, buna bağlı olarak kişiler yaşadıkları yoğun istek üzerine kontrol kurmakta zorlanmaktadırlar. Tüm bu karmaşık süreçler, bağımlılık tedavisinin ne kadar zor ve çok yönlü olduğunu göstermektedir.

Bağımlılığın nörobiyolojik süreçlerini incelediğimizde, hastalığı “önlemenin” en önemli basamak olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle doğal ödüllendiricilerin önemi vurgulanmalıdır çünkü hayatta keyif alınacak çok şey vardır. Hayatı dolu dolu yaşamak her türlü bağımlılık yapıcı madde ve davranıştan uzak kalmaya yardımcı olmakta ve bu sayede sağlıklı kalan bir beyin hayattan daha çok keyif almayı başarmaktadır.